دونالد ترامپ و ژنرال‌های اسرائیل در حال فشار آوردن به بنیامین نتانیاهو برای رسیدن به توافق هستند
۱۴ تیر ۱۴۰۴ | اورشلیم
اوایل این هفته، امیدها برای پایان قریب‌الوقوع جنگ در غزه به بالاترین سطح در ماه‌های اخیر رسید. در حالی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در تاریخ ۱۷ تیر وارد واشنگتن شد، مذاکرات برای نهایی‌کردن توافق آتش‌بس، ۱۱ هزار کیلومتر دورتر، در قطر آغاز شده بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به خبرنگاران گفته بود که در متقاعد کردن میهمان خود برای پذیرش توافق، «خیلی قاطع» عمل خواهد کرد.
اما پس از دو دیدار میان این دو نفر در کاخ سفید، هنوز هم راه‌حلی برای پایان دادن به جنگی که بیش از ۲۱ ماه از آغاز آن می‌گذرد، به دست نیامده است. در زمان نگارش این مطلب، اسرائیل و حماس – گروه اسلام‌گرایی که کنترل بخش‌هایی از غزه را در دست دارد – هنوز در تلاش برای رسیدن به توافقی در مورد نحوه اداره غزه پس از جنگ بودند؛ جنگی که نوار ساحلی را ویران کرده و بیش از ۵۷٬۰۰۰ نفر را به کام مرگ کشانده است.
در اصول کلی چارچوب توافق، دو طرف به تفاهم رسیده‌اند. در جریان یک آتش‌بس ۶۰ روزه، نیمی از حدود ۵۰ گروگان اسرائیلی که هنوز در غزه نگه داشته می‌شوند – که تصور می‌شود حدود ۲۰ نفر از آن‌ها زنده باشند – در ازای آزادی بیش از ۱٬۰۰۰ زندانی فلسطینی آزاد خواهند شد. در همان بازه زمانی نیز مذاکرات برای رسیدن به آتش‌بس دائمی آغاز خواهد شد. اما هنوز اختلافات زیادی در جزئیات وجود دارد.
مهم‌ترین مورد، اصرار نتانیاهو بر این است که «حماس دیگر [در غزه] حضور نخواهد داشت» پس از پایان جنگ. حماس ظاهراً آمادگی دارد درباره تشکیل یک دولت «فن‌سالار» (تکنوکرات) جدید در غزه گفت‌وگو کند که به‌طور رسمی عضوی از آن نخواهد بود. اسرائیل خواهان خلع سلاح کامل حماس و تبعید رهبران باقیمانده آن است – گروهی که با حمله به جنوب اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ آغازگر جنگ شد. در مقابل، حماس خواستار دسترسی بیشتر کمک‌های بشردوستانه به غزه و ارائه تضمین‌هایی از سوی اسرائیل است مبنی بر اینکه آتش‌بس به‌طور دائمی به جنگ پایان خواهد داد.
نتانیاهو پیش از ترک اسرائیل به مقصد واشنگتن، طرحی را به کابینه ارائه داد که به گفته او، برای پیشبرد اهداف اسرائیل در نابودی حماس طراحی شده است. این طرح شامل آن است که در مرحله اول، تقریباً یک‌سوم از ساکنان غزه به منطقه‌ای در جنوب غزه که پیش‌تر تا حد زیادی توسط اسرائیل ویران شده، منتقل شوند. به کسانی که وارد این منطقه می‌شوند غذا داده خواهد شد، ولی آن‌ها برای یافتن سلاح و شناسایی وابستگی به حماس بازرسی و غربال خواهند شد. در همین حال، اسرائیل عملیات‌های شناسایی و تخریب را در مناطق تخلیه‌شده ادامه خواهد داد. این طرح با وجود مخالفت رئیس ستاد ارتش اسرائیل و مشاوران حقوقی دولت – که می‌گویند چنین اقدامی ممکن است جنایت جنگی محسوب شود – به‌اتفاق آرا در کابینه تصویب شد.
برخی از اعضای دولت معتقدند که این طرح برای افزایش فشار به حماس و راضی نگه‌داشتن اعضای تندروی جناح راست در ائتلاف نتانیاهو طراحی شده که مخالف آتش‌بس هستند. صرف‌نظر از اینکه نتانیاهو واقعاً قصد اجرای آن را دارد یا نه، او به مذاکره‌کنندگان اسرائیلی در دوحه (پایتخت قطر) دستور داده که بر حفظ کنترل اسرائیل بر آن منطقه مشخص در طول آتش‌بس ۶۰ روزه پافشاری کنند. این موضوع مانع دیگری برای رسیدن به توافق شده، زیرا حماس خواهان عقب‌نشینی کامل نیروهای اسرائیلی از سراسر نوار غزه است.
در حالی که مذاکرات در دوحه جریان دارد، جنگ در غزه همچنان ادامه دارد. در روزهای اخیر ده‌ها فلسطینی در حملات روزانه هوایی اسرائیل یا هنگام تلاش برای دریافت غذا از مراکز توزیع کمک – که توسط اسرائیل و با همکاری مزدوران آمریکایی اداره می‌شود – کشته شده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که از زمان افتتاح این مراکز در اواخر ماه مه، دست‌کم ۵۰۰ نفر در اطراف آن‌ها به ضرب گلوله کشته شده‌اند. سوخت مورد نیاز برای راه‌اندازی اندک بیمارستان‌های باقیمانده و یک تأسیسات نمک‌زدایی آب به دلیل محاصره اسرائیل رو به پایان است.
در حال حاضر، حماس به تاکتیک‌های چریکی روی آورده و علیه نیروهای اسرائیلی کمین می‌گذارد. در ۱۷ تیر، این گروه با استفاده از بمب‌های کنار جاده‌ای پنج سرباز اسرائیلی را کشت. ژنرال‌های ارتش اسرائیل به مقامات سیاسی خود گفته‌اند که عملیات نظامی کنونی دیگر دستاورد راهبردی مهمی ندارد. بسیاری از سربازان حاضر در غزه نیز چنین نظری دارند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «ما فقط وقت‌کشی می‌کنیم، ساختمان‌هایی را که قبلاً هم نابود شده‌اند دوباره منفجر می‌کنیم و سعی می‌کنیم در کمین نیفتیم.»
با این حال، نتانیاهو همچنان در برابر درخواست‌های ترامپ برای اعلام پایان جنگ مقاومت می‌کند. او هنوز طرحی عملی برای «روز بعد» در غزه ارائه نداده است. با این حال، همچنان دلایلی برای خوش‌بینی نسبت به پایان این دور از مذاکرات وجود دارد. ترامپ که پس از تحمیل آتش‌بس بین اسرائیل و ایران – در پی حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران – جایگاه خود را به‌عنوان یک میانجی جهانی تقویت کرده، تمایل دارد در نقش «صلح‌آفرین تاریخی» ظاهر شود.
نتانیاهو نیز به نوبه خود خواستار حمایت آمریکا از حملات بیشتر احتمالی در صورت تلاش ایران برای احیای برنامه‌های هسته‌ای و موشکی‌اش است؛ برنامه‌هایی که به گفته اطلاعات اسرائیل، ایران عزم ادامه آن‌ها را دارد. البته ترامپ ممکن است تمایلی به درگیرشدن در دور جدیدی از جنگ نداشته باشد؛ بنابراین، نتانیاهو ممکن است برای حفظ حمایت ترامپ، چاره‌ای جز پذیرش توافق در غزه نداشته باشد. هم‌زمان، تهدید شریکان تندروی ائتلافش به ترک دولت در صورت پایان جنگ، دیگر آن‌چنان ترسناک به نظر نمی‌رسد. طبق قانون، اسرائیل باید تا اکتبر ۲۰۲۶ انتخابات برگزار کند. برای نتانیاهو – که محبوبیتش با حملات به ایران تا حدودی افزایش یافته – برگزاری زودتر انتخابات ممکن است گزینه‌ای قابل قبول باشد.
از سوی دیگر، حماس نیز تحت فشار فزاینده برای مصالحه است. با تضعیف شدید ایران، این گروه یکی از حامیان اصلی منطقه‌ای خود را از دست داده است. هرچند هنوز از حمایت قطر و ترکیه برخوردار است، ولی هر دو کشور در پی حفظ روابط مثبت با ترامپ هستند. در داخل غزه نیز، حماس تضعیف شده و شاید آتش‌بس، بهترین شانس باقیمانده برای حفظ اندک قدرت باقی‌مانده‌اش باشد.
با این حال، حتی اگر توافقی در روزها یا هفته‌های آینده حاصل شود، این آتش‌بس احتمالاً موقتی خواهد بود. برای اینکه آتش‌بس ۶۰ روزه واقعاً به پایان جنگ منجر شود – برخلاف آتش‌بس اول در اوایل سال جاری – ترامپ باید فشار بر هر دو طرف را حفظ کند. اما رئیس‌جمهورِ مدعیِ صلح‌آفرینی، به تمرکز بالا معروف نیست.